DE INTRINSIEKE MORELE STRUCTUUR VAN DE KOSMOS

De Canadese klinisch psycholoog, goeroe en Trump-fan Jordan Peterson is met zijn boek ‘Wij worstelen met God’ razend populair in rechtse kringen, met name voor de groep evangelicals, die Trump al sinds 2016 steunen omdat ze hem als een instrument van God zien.

Peterson begint zijn boek met de aloude Christelijke claim dat de Bijbel het ware woord van God is, een samenhangend geheel, dat bij de juiste lezing een universele waarheid onthult. Een waarheid die de ‘intrinsieke morele structuur van de kosmos’ duidelijk maakt en daarmee de eeuwige menselijke waarden. Als wij die volgen doen wij het goede en als wij verzaken doen wij het kwade. Zo keren wij terug naar het idee van de wereld als uitsluitend het strijdperk van goed en kwaad, waar het een het andere moet overwinnen.

In ons boek ‘De gulden middenweg. Evenwichtig leven met tegenpolen’ gaan wij ook uit van het idee van de wereld als een strijdtoneel. Alleen dan niet van polen die elkaar moeten overwinnen, maar van twee, weliswaar tegengestelde, maar in wezen positieve krachten. Daarbij sluiten wij aan bij de Chinese filosofie van het Taoïsme en de Griekse filosofen Heraklites en Empedokles.

Dit polariteitsdenken gaat ervanuit dat tegengestelde krachten onvermijdelijk zijn. Dat de ene kracht niet zonder de ander kan en dat hun eeuwige strijd en onderlinge interacties ook noodzakelijk en fundamenteel positief zijn.

Zo wordt het na de oerknal uitdijende heelal door de werking van centrifugale (middelpuntvliedende) en centripetale (middelpuntzoekende) krachten in een dynamisch evenwicht gehouden.

Maar ook in de organische natuur, of het nu schimmels, planten, dieren of mensen zijn, zien wij dit spanningsveld. Ieder organisme is zowel een levend en samenhangend geheel dat als zodanig autonoom functioneert, als onderdeel van een groter geheel. Als deel streven organismen naar coöperatie en als geheel zijn ze competatief. Beide polen zijn in wezen positief en op zijn tijd nuttig.

In onze ogen bestaat de intrinsieke morele structuur van de kosmos dus niet uit een strijd tussen goed en kwaad volgens Christelijke normen, maar uit een strijd tussen twee wederzijds aanvullende en potentieel conflicterende polen. Waar wij in staat zijn beide polen te verenigen zijn wij positief en constructief bezig, waar wij slechts een of geen van beide polen realiseren, zijn wij beperkt en soms destructief bezig.

In ons boek ‘De gulden middenweg. Evenwichtig leven met tegenpolen’ werken wij dit verder uit. Met behulp van de definitie van het wezen van de mens onderscheiden wij een vijftiental fundamentele dimensies van ons mens-zijn met bijbehorende polariteiten, die allen een eigen moraal en deugd hebben. Deze deugden geven wij weer als opties en niet als normen, zodat wij niet terugvallen tot de oude paternalistische normativiteit, waarin alles of goed of slecht is.

VRIENDELIJK DUIDELIJKHEID ALS HOUDING

‘Wat is de juiste houding tegenover types als Donald Trump of Geert Wilders?’ is de vraag die Stine Jensen (hoogleraar publieksfilosofie aan de Erasmus Universiteit) en Marjan Slob (denker des Vaderlands) zich afvragen in hun bijdragen in De Volkskrant van 29 januari j.l.

Hun antwoord luidt ‘zeker niet reageren met een vooruit gehoorzamen, je alvast welwillend en dienend opstellen aan de tirannieke machthebber, maar vriendelijk opkomen voor je eigen standpunt, voor jouw eigen positie met open oog voor de ander. Zij koppelen deze houding aan het woord ‘zachtheid’, in die zin dat je je niet laat verleiden tot het opblazen van je eigen ego of tot agressie, maar dat je in contact blijft met de zachte krachten in jezelf.

Voor mij als filosoof, pedagoog en relatie- en gezinstherapeut komt deze houding neer op vriendelijke duidelijkheid, de sleutel tot ieder constructief contact met de ander. Dit geldt zeker voor iedere autoriteit, of dat nu ouders, onderwijzers, hulpverleners, politiebeambten of politici zijn.

Vriendelijk omdat je de ander wilt bereiken, een positieve relatie met hem wilt aangaan en hem als persoon respecteren.

Duidelijk om je grenzen aan te geven, duidelijk te maken dat je zijn gedrag afkeurt, zijn mening of overtuiging niet deelt en aan te geven wat je wel en niet van die ander nodig hebt.

Deze vriendelijke duidelijkheid kan wanneer dat nodig is zeer krachtig geponeerd worden, zodat de ander ervaart dat het jou serieus is en dat je wilt hebben dat hij naar jou luistert en jouw positie respecteert.

Bij Trump zal dat weinig effect hebben, omdat hij iedereen die het met hem eens is als vriend beschouwt en iedereen die niet hetzelfde wil als vijand. Het maakt hem weinig uit wie wanneer zijn vijand wordt, het enige wat hij wil is die persoon uitschakelen.

Trump heeft nooit de les ter harte genomen van een van de vorige presidenten van de V.S., Abraham Lincoln, die zei dat de beste manier om een vijand uit te schakelen is hem tot vriend te maken.

Maar ondanks het feit dat hij niet ontvankelijk is voor onze boodschap, moeten wij niet stoppen met hem te communiceren. Het is aan ons, als Europese Unie, de taak om gezamenlijk deze vriendelijke duidelijkheid vorm te geven op zo’n manier dat zonneklaar wordt dat wij niet op polarisatie uit zijn maar op verbinding. Zonder daarbij onze eigen positie te verlaten.

Voor ouders en hulpverleners hebben wij in ons boek ‘Dicht bij huis. Praktijkboek werken met gezinnen’ (2013) beschreven wat de houding van vriendelijke duidelijkheid inhoudt en voor geïnteresseerde anderen zie ons boek ‘De gulden middenweg. Evenwichtig leven met tegenpolen’ (2019).

Podcast tip: Gevoel als fundament van mens-zijn

S5E05

In deze aflevering, die opnieuw uit een tweeluik zal bestaan, hebben we het over gevoelens. Het leven van elk mens draait om het kunnen ervaren en uiten van gevoel. Gevoel reflecteert en bepaalt het contact dat we hebben met onszelf en de buitenwereld. We hebben het over het reguleren van gevoelens, het niet toestaan ervan en over hoe gevoelens door iedereen verschillend beleefd en geuit kunnen worden. Fijne aflevering! Ook vriend van de show worden? Ga naar www.waarhetopneerkomt.nu. Welkom!